آینده ی هولناک پیری جمعیت در انتظار ایران

اختصاصی پایگاه خبری همای سعادت-فاطمه شاه کرمی؛ ضرب‌المثل‌های معروف “جوانی کجایی که یادت بخیر” و “جوانی هم، بهاری بود و بگذشت” را حتما شنیده‌اید. این ضرب المثل ها و امثال آنها، نشان‌دهنده ی اهمیت دوران جوانی هستند. شاید اگر از مسن‌ترها بپرسیم که جوانی شان را چگونه گذرانده‌اند، بسیاری از آنها، از جوانی خود، گله‌مند باشند و افسوس بخورند و برخی هم، ابراز رضایت و خوشحالی کنند. به هرحال، دوران جوانی، دوران پرپیچ و خمی است و باید سعی کنیم که تا قبل از اینکه به سن پیری برسیم، از این دوران، نهایت استفاده را در راه رسیدن به اهداف خود، ببریم تا ما هم به سرنوشت پیران ناراضی گرفتار نشویم!

سرمایه انسانی، به عنوان یکی از مهمترین ارکان موثر بر توسعه هر کشور از اهمیت خاصی برخوردار است و بستر خلاقیت و پویایی در ابعاد مختلف توسعه اقتصادی-اجتماعی را برای آن کشور فراهم می کند. جمعیت جوان و نیروی مولد به عنوان یکی از عوامل مهم اقتدار هر کشور و یکی از پایه‌های اصلی قدرت و رشد اقتصادی-اجتماعی کشورها محسوب می شود و قدرت و توسعه هر کشور، در رابطه با نیروی انسانی و جمعیت معنا پیدا می کند. رهبر معظم انقلاب، در سالهای اخیر، تاکید فراوانی بر مسئله جوانی جمعیت داشته‌اند. ایشان، اردیبهشت ماه امسال، در پیام خود به فعالان حوزه جمعیت، تلاش برای افزایش نسل و جوان شدن نیروی انسانی کشور و چاره‌جویی برای نجات کشور از آینده هولناک پیری جمعیت را سیاستی حیاتی و از ضروری‌ترین فرائض دانستند و افزودند: این فریضه، درباره‌ی افراد و مراکز اثرگذار و فرهنگساز، تاکید بیشتر می یابد.

رهبر انقلاب، به دست‌اندرکاران این حسنه ی ماندگار توصیه کردند که در کنار تدابیر قانونی و امثال آن، به فرهنگسازی در فضای عمومی و نیز در نظام بهداشتی اهمیت دهند.در طـی دهـه های اخیـر، تغییـرات قابـل تـوجهی درساختار سنی جمعیـت کشـورها، بـه ویـژه کشـورهای درحال توسعه مشاهده شده است. نسبت جمعیت سالخورده افزایش یافته است و انتظار می رود این روند در سالهای آینده ادامه یابد.

*قرن ۲۱، قرن سالخوردگی جمعیت جهان

از قرن ۲۱، با عنوان قرن سالخوردگی جمعیـت جهان نـام بـرده می شـود. بـراسـاس یـک شـاخص جمعیتـی، معمولاً اگر بیش از ۱۲ درصد از کل جمعیت، ۶۰ سال و بالاتر و یا بیش از ۱۰ درصد کل جمعیت، ۶۵ سـال و بالاتر باشد، جمعیت سالخورده تلقی می شود. سازمان ملل متحد نیز کشـورها را بـه سـه نـوع سـاخت جمعیتـی جوان، بزرگسال و سالخورده تقسـیم کـرده اسـت، بـه ایـن صـورت کـه کشـورهای دارای جمعیت جوان، کشورهایی هسـتند کـه نسـبت سـالمندان آنها، زیر ۴ درصد باشد، کشورهای دارای جمعیت بزرگسال، کشورهایی هستند که نسبت سالمندان آن بـین ۴ تا ۶ درصد یا بیشترباشد و کشورهای دارای جمعیت سالخورده، کشورهایی هستند که نسبت جمعیت سالمند آن بیش از ۷ درصد یا بیشتر باشد.

فریبا ولی‌پور عالم، مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری لرستان گفت: مهرماه سال گذشته، ۲۱ مانع، به عنوان موانع فرزندآوری در سال های اخیر، در مجلس شورای اسلامی عنوان شد و برای رفع این موانع، قانون ۷۳ ماده ای حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، تصویب و آبان‌ماه همان سال، به استانداری‌های سراسر کشور ابلاغ شد.

وی افزود: با گذشت چند ماه از ابلاغ این قانون، متاسفانه هیچ واکنشی نسبت به آن نشان داده نشده است به طوری که حتی بانوان دارای چند فرزند هم، از کمترین حقوق خود از این قانون، بی‌بهره بوده‌اند، در نتیجه، طبق تصمیم وزارت کشور، کارگروه جمعیت و خانواده، به قرارگاه جمعیت تبدیل و به دفتر امور بانوان خانواده استانداری ها واگذار شد و در صورت رعایت ۷۳ ماده ی قانون مذکور، تسهیلات خوبی به زنان شاغل و خانه‌دار اختصاص می یابد.

ولی پور عالم، به تاکید مقام معظم رهبری بر مسئله جوانی جمعیت در سالهای اخیر اشاره کرد و افزود: سیر پیری جمعیت در ایران، نسبت به سایر کشورهایی که در حال پیری جمعیت هستند، بسیار خطرناکتر است.

*چرا دغدغه‌ی کشورهای اروپایی در خصوص پیری جمعیت، نسبت به ایران کمتر است؟

مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری لرستان، به بیان دلایل دغدغه کمتر کشورهای اروپایی نسبت به ایران در خصوص پیری جمعیت پرداخت و گفت: سیر پیری جمعیت در کشورهای اروپایی، ۳۰۰ سال طول کشیده است به این معنی که برای جوانی جمعیت، از ۳۰۰ سال پیش برنامه‌ریزی کرده‌اند، در حالی که در ایران، این اتفاق در فاصله ۳۰ سال، افتاده است.

وی اضافه کرد: کشورهای اروپایی، بعد از طی مسیر توسعه و صنعتی شدن، در حال پیری جمعیت هستند در حالی که جمعیت ایران، در مسیر توسعه و صنعتی شدن، رو به پیر شدن است.

ولی‌پور عالم به بیان سومین دلیل دغدغه کمتر کشورهای اروپایی در خصوص پیری جمعیت نسبت به ایران پرداخت و ادامه داد: همسایگان ایران، در حال رشد فراوان از لحاظ فرزندآوری هستند و خانواده‌های آنها، عموماً ۵ تا ۶ فرزند دارند ولی ایران در میان همسایگان خود، تنها کشوری است که به وضعیت فعلی دچار شده است.

مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری لرستان اضافه کرد: انتظار داریم که با تکیه بر قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، در ماه‌های پایانی سال جاری و سالهای آینده، این سیر پیری جمعیت را به جوانی جمعیت تبدیل کنیم.

حرکت به سمت توسعه همه‌جانبه، نیاز جدی به توسعه و ارتقاء سرمایه انسانی دارد و یکی از مهمترین مولفه‌های سرمایه انسانی، وضعیت سلامت مردم است.

*روند کاهشی موالید در لرستان

لیلا شریعتی، مسئول برنامه جمعیت معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی لرستان گفت: خوشبختانه امید به زندگی زنان و مردان در کشورمان در طول ۴۵ سال گذشته افزایش چشمگیری داشته و در حال حاضر، به بیش از ۷۵ سال رسیده است.

وی با بیان اینکه کشور ما، سالها از جمعیت جوان برخوردار بوده و همچنان لازم است این ثروت حیاتی حفظ و تقویت شود، ابراز تاسف کرد: در سال های اخیر روند باروری در کشور، شیب نزولی داشته است.

شریعتی به ابلاغ سیاستهای کلی جمعیت در سال ۱۳۹۳، از سوی مقام معظم رهبری اشاره کرد و گفت: در این سیاست، بر ضرورت هماهنگی و تقسیم کار بین ارکان نظام و دستگاههای ذیربط برای اجرای دقیق، سریع و قوی این سیاستها و گزارش نتایج رصد مستمر اجرای آنها، تاکید شده است.

وی با بیان اینکه، تحقق و اجرای درست این سیاست مهم و حیاتی، مستلزم اتخاذ نگاه جمعی و مسئولانه در تمام سطوح قانونگذاری، اجرایی و نظارتی است خاطرنشان کرد: سیاستگذاران جمعیتی، به دو طریق مستقیم و غیر مستقیم می‌توانند در تحولات جمعیتی یک کشور موثر واقع شوند، همچنین سیاست‌گذاری‌هایی مانند تشویق موالید، مبارزه با مرگ و میر و یا پیشگیری از بارداری، تاثیرات مستقیم و بلاواسطه بر عوامل جمعیتی دارند.

مسئول برنامه جمعیت معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی لرستان بیان کرد: در صورتی که سیاستگذاران دریابند که سیاست های مستقیم، تاثیر چندانی بر افزایش جمعیت ندارد، تدوین سیاستهای غیر مستقیم را در دستور کار خود قرار می دهند، به عنوان مثال اگر تشویق خانواده‌ها برای افزایش تعداد موالید از طریق مستقیم میسر نباشد ممکن است سیاستگذار، از طریق افزایش مرخصی مرتبط با بارداری و زایمان، افزایش امنیت شغلی برای زنان شاغل که به تازگی فرزندی به دنیا آورده‌اند، حمایت از خانواده در تامین هزینه‌های بهداشتی-درمانی مرتبط با فرزندآوری و هزینه تربیت فرزندان و سیاستهایی از این قبیل، تحولات جمعیتی را مدیریت کنند.

وی با اشاره به روند کاهشی موالید استان لرستان در سالهای اخیر، گفت: تعداد موالید استان از ۳۶ هزار و ۵۸۵ در سال ۱۳۹۵، به ۲۵ هزار و ۴۱۵ تولد در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است، همچنین تعداد ۱۹ هزار و ۲ واقعه ازدواج در سال ۱۳۹۵ ثبت شده است که این تعداد در سال ۹۸، به ۱۳ هزار و ۷۱۴ مورد کاهش یافت ولی طی دوسال اخیر، روند افزایشی داشته و به ۱۵ هزار و ۲۱۱ مورد در سال ۱۴۰۰ رسیده است.

شریعتی روند افزایشی شاخص طلاق در استان را نیز در کاهش شاخص های جمعیتی موثر دانست و با بیان اینکه رشد جمعیت استان در سالهای اخیر، روند کاهشی داشته و در سال ۱۴۰۰ به ۰/۷ رسیده است اضافه کرد: نرخ باروری کلی در سال ۱۴۰۰ به ۱/۷ کاهش یافته که نسبت به حد جایگزینی جمعیت (۲/۱) این شاخص پایین است.

وی تاکید کرد: بهبود و ارتقاء شاخص‌های جمعیتی، نیازمند تدابیر خاص و همکاری همه جانبه دستگاهها و مردم است.

*پیامدهای کاهش جمعیت

مسئول برنامه جمعیت معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی لرستان، کاهش تعداد فرزندان در هر خانواده،کاهش جمعیت کشور در سالهای آتی، کاهش جمعیت جوان کشور، سالخوردگی و کاهش نشاط و بالندگی در کشور و کاهش ارتباطات اجتماعی و خانوادگی و انسجام اجتماعی را از جمله پیامدهای کاهش جمعیت عنوان کرد.

صرف عمده هزینه‌ها بابت خدمات درمانی به دلیل پیری جمعیت، کاهش نیروی کار کشور و کندی در پیشرفت کشور و مصرف‌گرایی، شکل گیری جامعه‌ای محافظه کار و کاهش قدرت سیاسی مردم و دولت در برابر مسائل و مشکلات کشور، از دیگر پیامدهای کاهش جمعیت بود که شریعتی به آنها اشاره کرد.

وی همچنین، چالشهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و چالش سیاسی-امنیتی، بیکاری و عدم اشتغال جوانان، بالابودن آمار اعتیاد و طلاق، پایین بودن آمار موالید و ناباروری و سقط را چالش های جوانی جمعیت در لرستان عنوان کرد.

مسئول برنامه جمعیت معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی لرستان، تشکیل قرارگاه جمعیتی در استان و بکارگیری نیروهای متخصص در این امر، هماهنگی و تعامل دستگاههای مختلف در اجرای برنامه‌ها، تشکیل جلسات به صورت منظم و پیگیری برنامه‌های موجود، پیگیری اجرای مفاد کتاب قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در سطح استان، آموزش و تبلیغات جهت افزایش ازدواج، تحکیم بنیان خانواده و فرزندآوری، ارتقاء کیفیت و کمیت آموزشهای هنگام ازدواج در سطح شهرستان ها، بکارگیری نیروهای متخصص در جهت رفع موانع ازدواج، ایجاد تسهیلات در ادارات در جهت رفاه بانوان شاغل (در جهت تشویق برای ازدواج و فرزندآوری)، پیگیری تاسیس مهد کودک در سطح ادارات، پیگیری جهت درمان زوجین نابارور، پیگیری جهت راه‌اندازی مرکز ناباروری دولتی و پیگیری جهت کاهش سقط غیرقانونی را از جمله راهکارهای پیشنهادی و درحال پیگیری توسط این معاونت عنوان کرد.

*بحران جمعیت و سالمندی کشور 

فرهاد طهماسبی، جامعه شناس و معاون امور آسیبهای اجتماعی مدیرکل امور اجتماعی استانداری لرستان، گفت: در گذشته، علیرغم وجود بیماری بیشتر و قدرت مقابله کمتر، نرخ رشد جمعیت بیشتر بود چرا که میل به فرزندآوری و متغیرهایی که میتواند به این میل کمک کند بیشتر بود.

وی افزود: قبل از پیروزی انقلاب، تصمیمی مبنی بر کاهش نرخ رشد جمعیت، تحت عنوان فرزند کمتر، زندگی بهتر اتخاذ شد که متاثر از برنامه‌های تجویز شده توسط کشورهای غربی بود، اما بعد از پیروزی انقلاب، این معادله بر هم خورد و تا سالهای ۷۰_۱۳۶۹، با رشد قابل توجه جمعیت و نرخ رشد بالای ۲ درصد مواجه شدیم و سیاست کلان نظام حکومتی بر این مبنا قرار گرفت که جمعیت، مجدداً به همان حالت قبل از انقلاب برگردد.

طهماسبی، دهه ۶۰ را دهه‌ی انفجار جمعیت عنوان کرد و گفت: متولدین این دهه، در دهه‌های ۷۰ و ۸۰، به مرحله بلوغ رسیده بودند و نیاز به فرصتهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی داشتند، اما به نظر می آید سیاست اتخاذ شده در آن زمان، با شیب تند پیش رفت و در واقع، یک اشتباه استراتژیک بود چرا که با سرعت و شدت، قصد داشتند آن را اجرایی کنند ولی متاسفانه عواقب آن را در دهه های ۸۰ و ۹۰ مشاهده میکنیم که نرخ رشد جمعیت، به زیر یک درصد رسیده است.

طهماسبی افزود: به گفته‌ی کارشناسان، اگر به همین منوال پیش برویم، تا سال ۱۴۳۰، نیازمند ورود نیروی انسانی از خارج از کشور هستیم که این وضع، بسیار نامطلوب است.

این جامعه شناس، به ابلاغ سیاستهای کلی نظام از سوی مقام معظم رهبری در خصوص تنظیم جمعیت اشاره و با تاکید بر افزایش جمعیت جوان با استفاده از تسهیلاتی که در اختیار افراد گذاشته می شود بیان کرد: رشد کمی جمعیت، به افزایش تعداد فرزندان و رشد کیفی، به میزان بامهارت شدن و اشغال جایگاه های اجتماعی مناسب توسط فرزندان اشاره دارد که متاسفانه کشور ما در هر دو مورد، با مشکل مواجه است.

طهماسبی با تاکید بر افزایش رشد کیفی جمعیت و فراهم کردن متغیرهای میل به فرزندآوری، گسترش روابط نامشروع و غیرعرفی در بین دختران و پسران را از مهمترین موانع تشکیل خانواده عنوان و اظهار کرد: اولین کاری که باید انجام دهیم، تحکیم بنیان خانواده است که این امر، نیازمند تغییر نگرش و تغییر نگرش، نیازمند احساس نیاز است و تا زمانی که نیازهای فیزیولوژیکی، جنسی و جسمی، از راههای نامشروع تامین میشوند، نیاز به تشکیل خانواده احساس نمیشود و ما متاسفانه این مسئله را به حال خود رها کرده ایم.

معاون امور آسیبهای اجتماعی مدیرکل امور اجتماعی استانداری لرستان، دومین راهکار را فراهم کردن زمینه‌های ازدواج آسان عنوان کرد و گفت: متاسفانه در این زمینه هم تلاش نکرده‌ایم و اگر کاری انجام شده، استراتژیک و هدفمند نبوده است.

وی، ایجاد تشکل را از جمله راههای تحقق ازدواج آسان عنوان کرد و افزود: این تشکل ها، در برخی شهرها ازجمله، اصفهان، مشهد، تهران و… ایجاد شده و موثر بوده است.

طهماسبی، فراهم کردن زمینه آموزش و اشتغالزایی را از دیگر راهکارها عنوان کرد و طولانی بودن فرآیند دریافت مجوز و موانع بانکی در مسیر دریافت تسهیلات را از جمله موانع اشتغالزایی عنوان و خاطرنشان کرد: با گذشت ۳ ماه از سال جاری که از سوی مقام معظم رهبری به عنوان تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین نامگذاری شده است، هنوز نتوانسته ایم قشر جوان و دانشجو را به سمت ایده دانش‌بنیان سوق دهیم و از آنها حمایت نشده است.

این جامعه‌شناس به نقش بارز فرهنگسازی، مخصوصا در رسانه ملی اشاره کرد و گفت: گاهی در سریال های تلویزیونی مشاهده می شود، خانواده، فقط یک یا دو فرزند دارد و یا اینکه، مادر خانواده را به خاطر باردار شدن، از کار اخراج میکنند که متاسفانه این موضوع برای مردم جامعه الگو می شود و اینجا، جای خالی فرهنگسازی مناسب، احساس می شود.

او با ابراز تاسف از اینکه نسل جوان در حال سرخوردگی است چرا که احساس میکنند کسی به آنها و رفع مشکلاتشان توجه ندارد ادامه داد: حل مشکلات، شخصی و خانوادگی شده است در صورتی که باید جمعی و عام باشد.

معاون امور آسیبهای اجتماعی مدیرکل امور اجتماعی استانداری لرستان تصریح کرد: به طور کلی، مسئولان، نخبگان و مردم، سه ضلع مثلث تحقق سیاستهای تحکیم بنیان خانواده و جوانی جمعیت هستند.

*عقد قرارداد بیمه سلامت لرستان، با مرکز درمان ناباروری جهاد دانشگاهی

شاهدخت فتحی بیرانوند، مدیرکل بیمه سلامت لرستان، از عقد قرارداد با مرکز ناباروری جهاد دانشگاهی لرستان در راستای طرح جوانی جمعیت و حمایت از زوجین نابارور خبر داد و با اشاره به اینکه حدود ۶ هزار زوج نابارور در استان وجود دارد گفت: این زوجین، تا پایان سن ۴۹ سالگی، از دریافت خدمات درمان ناباروری در همه‌ی بخشها ازجمله ویزیت، دارو، تجهیزات، آزمایشگاه تصویربرداری و خدمات تخصصی، تا ۳ دوره با پوشش ۹۰ درصدی سازمان بیمه سلامت برخوردار خواهند شد.

وی عنوان کرد: بیمه‌شدگان روستایی و صندوق همگانی که به صورت رایگان تحت پوشش قرار دارند، بدون نیاز به نظام ارجاع، می‌توانند از خدمات ناباروری استفاده کنند.

***سخن پایانی:
مسئله جمعیت، یکی از سیاستهای کلان هر کشور محسوب می شود و بر اساس آن، برای رشد و توسعه، برنامه ریزی می کنند، به این معنا که عامل اصلی همه برنامه های اجرایی توسط حکومتها، مسئله جمعیت است. جوانان عظیم ترین منبع نیروی انسانی کارآمد و سرمایه اجتماعی هستند و نقش آنها در پیشرفت جامعه، انکار ناپذیر است.مقام معظم رهبری در سالهای اخیر، تاکید فراوانی به مسئله جوانی جمعیت داشته‌اند. تصویب قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در مجلس شورای اسلامی و ابلاغ آن در سال گذشته نیز بر اهمیت توجه به مسئله جوانی جمعیت افزود ولی تا کنون تلاش چندانی برای عملی کردن آن صورت نگرفته است. بر این اساس، دستگاه های مختلف در هر استانی، موظف هستند که در حوزه‌ی فعالیت خود، مواد این قانون را اجرایی کنند، چرا که جمعیت کشورمان در حال پیر شدن است و نرخ رشد جمعیت به زیر یک درصد رسیده است و این وضع، نگران‌کننده است.

صرف عمده هزینه‌ها بابت خدمات درمانی به دلیل پیری جمعیت، کاهش نیروی کار کشور و کندی در پیشرفت کشور و مصرف‌گرایی، از جمله پیامدهای کاهش جمعیت هستند. اما برای مقابله با پیری جمعیت، چه راهکارهایی وجود دارد؟ استفاده از ظرفیت متولدین دهه ۶۰ و تشویق آنها به ازدواج و فرزندآوری، آموزش و تبلیغات جهت افزایش ازدواج، تحکیم بنیان خانواده و فرزندآوری، حمایت ویژه از زوجین نابارور، فرهنگ‌سازی مخصوصا در رسانه ملی و سریال های تلویزیونی، شفاف سازی و تاکید بر مسئله جوانی جمعیت مخصوصا در بین نخبگان حوزوی و دانشگاهی، فراهم کردن زمینه‌های ازدواج آسان و اختصاص تسهیلات حمایتی به مادران شاغل و خانه دار، جلوگیری از شیوع روابط نامشروع در بین دختران و پسران در جامعه، اشتغالزایی و حمایت از کارآفرینان جوان و… از جمله راهکارهای مقابله با پیری جمعیت و حمایت از جوانی جمعیت هستند.بهبود و ارتقاء شاخص‌های جمعیتی، نیازمند تدابیر خاص است و به طور کلی، مسئولان، مردم و نخبگان، سه ضلع مثلث اجرای سیاست های جوانی جمعیت هستند.

انتهای پیام/