«وطن» پیوند اجتماعی است

به گزارش همای سعادت،با هم بودن و برای هم بودن تعریف ساده‌ای است. جامعه‌شناسان از همین تعریف ساده با عنوان انسجام اجتماعی یاد می‌کنند. در روزهایی که کشور با تهدیدهای امنیتی و تحولات منطقه‌ای روبه‌روست، نگاه‌ها بیش از هر زمان دیگری به انسجام و همبستگی اجتماعی دوخته شده است. انسجام اجتماعی همان موتور محرکی است که جامعه درگیر شرایط بحران را جانی تازه می‌بخشد. هر چند بحران‌ها برای جامعه تهدید محسوب می‌شوند، اما برخی بحران‌ها را آزمونی برای کسب سرمایه اجتماعی قلمداد می‌کنند. به اعتقاد کارشناسان در چنین شرایطی، آنچه یک ملت را مقاوم نگه می‌دارد نه صرفاً تجهیزات نظامی، بلکه همین انسجام اجتماعی است که از آن با عنوان سرمایه اجتماعی، تاب‌آوری و مشارکت عمومی هم نام برده می‌شود.

دکتر طاهره رستمی، جامعه‌شناس و پژوهشگر می‌گوید:وطن صرفاً مرزهای جغرافیایی نیست؛ بلکه یک پیوند اجتماعی زنده، پویا و مبتنی بر اعتماد، مدارا و مسئولیت‌پذیری است. اگر این پیوند در زمان بحران تقویت شود، جامعه از درون مقاوم‌تر از هر تهدید بیرونی خواهد بود. رابطه بین وطن و سرمایه اجتماعی، رابطه‌ای دوطرفه است. از یک سو، وطن با ایجاد بستر مناسب، به شکل‌گیری سرمایه اجتماعی کمک می‌کند و از سوی دیگر، سرمایه اجتماعی قوی، باعث تقویت و توسعه وطن می‌شود. سرمایه اجتماعی قوی، می‌تواند به توسعه اقتصادی، پیشرفت فرهنگی و ارتقای کیفیت زندگی در وطن منجر شود. بنابراین، وطن به عنوان یک مفهوم و قلمرو جغرافیایی، نه تنها مکانی برای زندگی است، بلکه منبعی غنی از سرمایه اجتماعی است که می‌تواند به توسعه و پیشرفت جامعه کمک کند.

اعتماد، هم رکن مهم و اساسی سرمایه اجتماعی است. اعتماد به همکار، اعتماد به نهادها، اعتماد به حکومت و اعتماد به دیگران، یعنی باید اعتمادی که فراتر از پایگاه‌های انتسابی؛ مثل خانواده، قوم و قبیله است، در جوامع شکل بگیرد. رستمی با تأکید بر نقش حیاتی اعتماد عمومی توضیح می‌دهد: مردم زمانی پای کار می‌آیند که احساس کنند دیده می‌شوند، با آنان صادقانه صحبت می‌شود و صدایشان شنیده می‌شود. این اعتماد، ستون فقرات انسجام اجتماعی است. در روزهایی که جامعه با اضطراب و نگرانی روبه‌روست، هیچ چیز به اندازه صداقت و همدلی در بازسازی آرامش جمعی مؤثر نیست.

شایعات،ابزار جنگ روانی رسانه‌های بیگانه

شایعه کم‌ و بیش در همه جوامع رواج دارد و باتوجه به ماهیت و قدرت تأثیرگذاری آن می‌تواند اضطراب اجتماعی را افزایش داده و میزان بهره‌وری و تولید را کاهش دهد. همچنین چرخه اقتصاد را ناکارآمد و اعتبار اجتماعی افراد، مؤسسات و کشورها را خدشه‌دار می کند. یکی از نکات کلیدی در عبور از بحران‌ها، هوشیاری رسانه‌ای است. دکتر رستمی در این‌ باره هشدار می‌دهد:رسانه‌های غربی و برخی شبکه‌های خارجی با استفاده از ابزارهای حرفه‌ای جنگ روانی تلاش می‌کنند تا با انتشار شایعات، اخبار جعلی و بزرگ‌نمایی تهدیدها، روحیه مردم را تضعیف کنند. هدف آنان ایجاد ترس، تفرقه و فشار روانی بر افکار عمومی ایران است.

او تأکید می‌کند:بی‌توجهی به این شایعات و تمرکز بر منابع رسمی، نشانه بلوغ اجتماعی شهروندان و بخش مهمی از دفاع نرم در چنین شرایطی است. در چنین شرایط حساسی، لازم است مردم هوشیار باشند و به شایعات و تحلیل‌های رسانه‌های خارجی که با اهداف خاص سیاسی و روانی منتشر می‌شوند، توجه نکنند. تجربه نشان داده است که بسیاری از این رسانه‌ها نه با نیت آگاهی‌بخشی، بلکه با هدف ایجاد رعب، تضعیف روحیه ملی و فشار بر افکار عمومی ایران، به انتشار اخبار نادرست، اغراق‌آمیز یا تحریف‌شده می‌پردازند. هوشمندی شهروندان در انتخاب منابع خبری و اعتماد به اطلاع‌رسانی رسمی، یکی از مهم‌ترین راه‌های حفظ انسجام روانی و جلوگیری از تفرقه و بی‌ثباتی اجتماعی در این روزهاست.

نقش خانواده در تقویت انسجام اجتماعی

نهادهای اجتماعی نقش حیاتی در جامعه ایفا می‌کنند و ستون‌های اصلی نظم، رفاه و انسجام اجتماعی هستند. این نهادها با کارکردهای خاص خود به نیازهای مختلف افراد پاسخ می‌دهند و زمینه‌ساز توسعه و پیشرفت جامعه می‌شوند. درک اهمیت این نهادها برای ساختن جامعه‌ای پایدارتر و هماهنگ‌تر ضروری است. رستمی در ادامه با اشاره به اهمیت نهادهای اجتماع چون خانواده، مدرسه و مسجد می‌گوید:خانواده، نخستین پناهگاه روانی در بحران است. آرامش والدین، گفت‌وگو با نوجوانان و تکیه بر ارزش‌های مشترک، جامعه را در برابر امواج اضطراب مقاوم‌تر می‌کند. همچنین گروه‌های داوطلبانه، نهادهای فرهنگی محلی، و فضاهای گفت‌وگوی همدلانه می‌توانند پیوندهای اجتماعی را بازسازی کنند.

راهکارهایی برای عبور جمعی از بحران

با به کار بستن راهکارهایی می‌توانیم سرمایه اجتماعی را در جامعه تقویت کنیم. این پژوهشگر اجتماعی چند راهکار کلیدی برای عبور جامعه از شرایط بحرانی را مطرح می‌کند. به نظر او، اعتماد به اطلاع‌رسانی رسمی و پرهیز از بازنشر شایعات، یکی از مهم‌ترین راهکارهای اساسی در این دوران است. همچنین گفت‌وگوی آرام خانوادگی برای کاهش اضطراب نسل جوان و تقویت مشارکت‌های محلی و فعالیت‌های داوطلبانه در محلات از انواع فعالیت‌های اثرگذار در بحران است.

رستمی می گوید:در جنگ حریف با استفاده از بستر فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی با روش‌های مختلفی مانند بمباران اطلاعاتی، انتشار اطلاعات غلط، ارائه داده‌های مسموم و در نهایت تحلیل جهت‌دار بر حافظه ناخودآگاه مخاطب تأثیر می‌گذارد. فرآیند تغییر در محاسبات فکری بر اساس طراحی الگوریتم‌های پیچیده با ایجاد اختلال در مرکز شناخت و قوه ادراک نخبگان و توده جامعه منجر به ایجاد یأس و القای ناامیدی در جامعه می‌شود.

این جامعه‌شناس ترویج روایت‌های امید، فداکاری و همبستگی در رسانه‌ها و فضای مجازی را یکی از مهم‌ترین ابزارها برای مقابله با جنگ روانی و اطلاعاتی دشمن ذکر می‌کند و با اشاره به تقویت سرمایه اجتماعی در جامعه با گسترش روایت‌های امیدآفرین، بر افزایش حضور نهادهای اجتماعی در کنار مردم، نه بالای سرشان تأکید می‌کند.

عبور از بحران، با تکیه بر همگان

ترجیح دادن منافع فردی به منافع جمعی، هر جامعه‌ای را به قهقرا و نابودی می‌کشاند، شاید این جملات کلیشه‌ای و تکراری به‌نظر می‌رسند، اما در شرایط فعلی، برای ما ایرانی‌ها قابل توجه‌تر از هر زمان دیگری است. ما بودن به جای من بودن در این روزها از اهمیتی صد چندان برخوردار است.

برای همین رستمی با نگاهی امیدبخش به آینده می‌گوید:اگرچه تهدیدهای بیرونی جدی هستند، اما آنچه یک جامعه را از هم نمی‌پاشد، پیوندهای درونی آن است. با هم بودن، همدل ماندن و اعتماد به سرمایه اجتماعی‌مان، همان نیرویی است که از هر سپر آهنینی نیرومندتر است. در روزهای سخت، ایران نه تنها یک سرزمین، بلکه یک پیمان مشترک است که ما را به هم گره می‌زند.

روزنامه ایران
انتهای پیام /